Een update rond de wolf

In Belgisch Noord-Limburg is de enige overgebleven jaarling uit het nest van 2023 op zwerftocht vertrokken, op zoek naar een eigen leefgebied. Daar is nu alleen nog het ‘zittende’ wolvenpaar aanwezig. Het vrouwtje is Noëlla, sinds 25 juli 2023 ‘weduwe’ van de verongelukte wolf August, waarmee ze vier keer jongen kreeg tussen 2020 en 2023, 28 welpen in totaal. 

Noëlla kreeg rond 15 april 2024 het gezelschap van de nieuwe wolf Maurice, die helemaal uit de Midden-Veluwe is komen afzakken. Bizar, want Maurice was op die Midden-Veluwe al helemaal gevestigd sinds 2022. Zelf geboren in de roedel op de Noord-Veluwe, nam hij als jongvolwassen zwerver zijn intrek op de Midden-Veluwe bij een wolvin die er al sinds 2018 gevestigd was en op een partner zat te wachten. Met haar kreeg hij in 2022 vier jongen. Op 30 mei 2023 verloor hij echter zijn vrouwtje in een aanrijding en op 24 november 2023 werd hij ook zélf het slachtoffer van een aanrijding. 

Daarop besloot Maurice om zijn territorium op de Veluwe op te geven en naar het zuiden te trekken. Mankend, steunend op maar drie poten, slaagde hij erin om via de grensstreek met Duitsland de lange tocht naar Belgisch Limburg te maken. Zijn letsel is blijvend, maar toch slaagt hij erin om aan voldoende voedsel te komen. Omdat Maurice pas na de paartijd – dat is bij wolven uitsluitend de maand februari – bij Noëlla arriveerde, zijn er in 2024 geen wolvenwelpen geboren in Limburg. 

Zonder dramatische gebeurtenissen worden eind april 2025 opnieuw welpen verwacht in Belgisch Limburg. 

Sinds de dood van wolf August, en wellicht mede door de handicap van de nieuwe reu Maurice en de aangeboren discretie van wolvin Noëlla, is het aantal aanvallen op hobby- en landbouwdieren in Belgisch Limburg spectaculair gedaald. Sinds de zomer van 2023, anderhalf jaar al, is het er bijzonder rustig. Al zullen de aanvallen nooit helemaal verdwijnen zolang kleinvee (schapen, geiten, alpaca’s, lama’s, damherten,…) of kwetsbare paarden en runderen (veulens, Shetlanders, kalveren, vaarzen, zieke en oude dieren…) worden gehouden in omheiningen die niet wolfwerend zijn. 

Van de 28 nakomelingen van de roedel in Belgisch Limburg (vier nesten tussen 2020 en 2023) stierven er negen als verkeersslachtoffer binnen het geboorteterritorium, 16 andere werden teruggemeld van buiten het ouderlijk territorium. Van die 16 zijn er nog eens negen met zekerheid gestorven in het verkeer tijdens hun zwerftocht als welp of jaarling elders in Vlaanderen, in Nederland of in Duitsland. 

Trekken wolven weg in zuidelijke richting, dan wordt de kans op terugmelding merkelijk kleiner door de veel geringere aandacht voor DNA in Wallonië en Frankrijk en – in het geval van Frankrijk – een andere methode van genetische identificatie. Wolven in Frankrijk zijn niet opgenomen in de database van het CEWOLF-consortium die op een gestandaardiseerde wijze alle DNA-profielen van wolven in de Benelux, Duitsland, Denemarken, Polen, Tsjechië en Oostenrijk verzamelt. 

Eén van de meest bijzondere zwerftochten van Limburgse jongvolwassen wolven is die van een mannelijke welp uit het nest van 2023 die vanaf 6 juni 2024 gespot én bemonsterd werd op Norderney, een eiland in de Duitse Waddenzee. Gedurende de zomer werd de Limburgse jaarling daar verschillende keren gefotografeerd door cameravallen. Mogelijk pendelde hij bij eb over het wad tussen het eiland en het vasteland. 

Slechts twee van de 28 nakomelingen van de Belgisch Limburgse roedel slaagden er tot nog toe in om een eigen territorium te claimen: wolvin Emma ten noorden van Antwerpen en wolf Kenny op de Zuidwest-Veluwe. Tot nog toe slaagde alleen die laatste erin om zich voort te planten, in 2023 en 2024, voor hij zelf verongelukte in het verkeer. Van zijn jongen – de ‘kleinkinderen’ van August & Noëlla – is ook alweer het merendeel gestorven. 

Wie meent dat wolven ‘kweken als konijnen’ zou best deze cijfers eens goed bestuderen: 28 jongen moesten de Limburgse wolven krijgen om uiteindelijk een waterkansje te hebben dat misschien één ‘kleinkind’ aan reproductie toe zal komen... 

Sinds maart 2023 is er ook een wolventerritorium ten noorden van Antwerpen. Daar heeft wolvin Emma haar intrek genomen, de ‘verborgen dochter’ van August en Noëlla uit het nest van 2022. Dat jaar dacht iedereen dat er negen welpen waren in Limburg. Uit DNA-onderzoek door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) bleek een jaar later – geheel onverwacht – dat Emma in de Antwerpse Noorderkempen een zus was van die negen Limburgse welpen. 

Haar DNA was in Limburg nooit bemonsterd. Op camerabeelden waren ook nooit tien welpen te zien geweest, maar DNA liegt niet: Emma is geboren in Noord-Limburg in het voorjaar van 2022, ze is dus de tiende welp van dat jaar. In het hele vroege voorjaar van 2023 heeft ze de tocht naar het noorden van Antwerpen ondernomen. 

Emma is de discretie zelve: schuw, haast onzichtbaar, met – althans voorlopig – een voor wolven ongewoon klein territorium. Al wordt ze ook regelmatig aan de Nederlandse kant van de grens vastgesteld aan de hand van haar DNA op een prooi. 

Emma kreeg al minstens drie verschillende mannetjes op bezoek in de Noord-Antwerpse regio – de laatste werd op 10 november 2024 doodgereden op de A4 in Woensdrecht – maar ze is nog steeds single. 

In Wallonië vestigde de eerste wolf – Akéla – zich in juni 2018 in het noordelijk deel van de Hoge Venen. Na meer dan twee jaar wachten op een vrouwtje, Maxima, kon in 2021 de reproductie beginnen. Akéla en Maxima – allebei met Duitse roots – kregen in 2021, 2022 en 2023 respectievelijk 5, 5 en 6 welpen. Van de worpen van 2022 en 2023 sneuvelden telkens twee welpen in het verkeer lang voor of rondom hun eerste verjaardag. 

De laatste verkeersdode van de vier is een mannetje uit het nest van 2023 dat op 18 mei 2024 overreden werd in Poppel (Ravels) vlakbij de Belgisch-Nederlandse grens. Op zijn route naar het noorden had deze jonge zwerver al schade gemaakt in achtereenvolgens Hasselt (13/4), Zonhoven (15/4) en Poppel (22/4). Hij verbleef meer dan een maand in een uitgestrekte natuurzone rondom de Belgisch-Nederlandse grens – een aanzet tot een vestiging? – alvorens hij het leven liet in het verkeer. 

Nog wat eerder, op 27 maart 2024, sloeg het noodlot nog harder toe voor de roedel Hoge Venen Noord: wolvin Maxima werd dood gevonden naast één van de drukke wegen aan de rand van de venen. Daardoor waren er in het noorden van de Hoge Venen geen welpen in 2024. 

Ten zuidoosten én ten zuidwesten van het ouderlijk territorium hebben een dochter én een zoon uit het nest van 2021 intussen elk een nieuw territorium ingenomen. De dochter vormde in 2022 een koppel met een solitaire Franse wolf die al in 2021 een territorium had gevormd op de Duits-Belgische grens. Uit het gemengd Frans-Duitse huwelijk kwamen minstens zes welpen voort in 2023 en zeven in 2024. Hun territorium kreeg de naam Noord-Eifel. 

 Een zoon uit het eerste nest van de noordelijke roedel, een broer dus van het vrouwtje van de Noord-Eifel, ontmoette eind 2022/begin 2023 in het zuidwestelijk deel van de Hoge Venen een niet-verwant vrouwtje om er samen een territorium mee af te bakenen en een gezin te stichten. In territorium Hoge Venen Zuid kregen zij minimaal vier welpen in 2023 en minimaal vijf in 2024. 

In de rest van Wallonië – bijna integraal perfect wolvengebied – is geen enkel stabiel wolventerritorium aanwezig. Wolven komen er wel, vestigen zich, worden maandenlang gezien, hun DNA geregistreerd, en op een dag verdwijnen ze als sneeuw voor de zon. Vervolgens komt er een half jaar later een nieuwe wolf, die vestigt zich, zijn DNA wordt gevonden, en weer een half jaar later is ook de nieuwe wolf spoorloos. 

De Waalse overheid maakt zichzelf en het publiek wijs dat al die wolven ‘zijn verder getrokken’. Daarmee ontslaat ze zichzelf gemakshalve van de verantwoordelijkheid om uit te zoeken wat er met al die wolven gebeurd is. Jagers spreken de officiële doortrek-theorie overigens tegen: volgens hen sterven alle wolven ten zuiden van Samber en Maas aan een mysterieuze wolvenziekte. Wij weten wel beter. 

In Nederland keerde de wolf terug in 2015, maar het duurde tot 2019 vooraleer er voortplanting was. De eerste wolf, en daarna een partner, allebei van Duitse origine, vestigden zich op de Noord-Veluwe in Gelderland. Intussen zijn op de hele Veluwe, inclusief de Veluwezoom, wolventerritoria aanwezig, zeven in totaal. 

In een roedel op de Zuidwest-Veluwe werden in 2024 minstens elf jongen geboren, een bijzonder hoog aantal. Gemiddeld krijgt een wolvenkoppel elk jaar zes of zeven jongen. 

De roedel van de Zuidwest-Veluwe is ietwat bijzonder, omdat daar wolf Kenny, een zoon van August & Noëlla uit Belgisch Limburg (nest van 2021) tot november 2024 het zittende mannetje was. Samen met zijn Duitse wolvin Alpina zorgde hij in 2023 en 2024 voor de eerste en voorlopig ook enige ‘kleinkinderen’ van August & Noëlla, respectievelijk zeven en elf. Een Belgische wolf maakte dus samen met een Duitse wolvin Nederlandse kleintjes: veel internationaler kan een roedel niet zijn. 

Op 14 augustus 2024 werd in het Nationale Park De Hoge Veluwe het karkas aangetroffen van wolvin Alpina. Nochtans ligt De Hoge Veluwe net buiten het kerngebied van de roedel Zuidwest-Veluwe. Er wordt vermoed dat zij gedood is in een territoriumgevecht met de roedel van De Hoge Veluwe, hoewel alles wat binnen de omheining van De Hoge Veluwe gebeurt altijd gehuld zal blijven in een waas van geheimzinnigheid. De directie van De Hoge Veluwe bestaat uit fanatieke tegenstanders van de wolf die weigeren mee te werken aan evident wetenschappelijk (DNA-)onderzoek door de Nederlandse overheid. Door het dwarsbomen van de wetenschap creëert De Hoge Veluwe een gebrek aan transparantie en dus wantrouwen. 

In de loop van het najaar lieten al minstens zeven welpen van het nest 2024 van de roedel Zuidwest-Veluwe het leven. Zes stierven in het verkeer en één onderging hetzelfde lot als haar moeder; ze werd dood teruggevonden binnen de omheining van De Hoge Veluwe. Officiële doodsoorzaak: ‘vermoedelijk gedood in een territoriumgevecht’. 

Tot overmaat van ramp wordt gevreesd dat de reu van de roedel Zuidwest-Veluwe, wolf Kenny, op 22 november 2024 om het leven kwam door een aanrijding op de N781 in Ede. Voorlopig lijken twee jaarlingen van het nest van 2023 leiding te geven aan de vier overgebleven welpen van 2024. 

In de Gelderse Vallei, aansluitend op de Veluwe, bevindt zich een wolvenpaar sinds eind 2023. Daar zijn in 2024 voor het eerst welpen geboren. 

Nieuw is ook de roedel op de Utrechtse Heuvelrug. Daarvan was al bekend dat die in het voorjaar van 2024 welpen heeft voortgebracht, omdat een deel van een natuurgebied bij Leusden om die reden werd afgesloten. 

Op de Utrechtse Heuvelrug leeft ook een alleenstaande wolf. Dat is de wolf die de provincie Utrecht na een aantal incidenten wou verdoven en zenderen. De rechter heeft dat toen verboden. 

Verder is er sinds 2022 ook een roedel mét voortplanting aanwezig op de grens tussen Drenthe en Friesland. Een ander roedel leeft sinds 2023 In Midden-Drenthe; ook daar is er nu voortplanting. 

Tot slot is een solitaire wolvin gevestigd in de provincie Noord-Brabant. Dit dier is een dochter van de roedel Hoge Venen Noord, uit het nest van 2023. Deze jonge wolvin liet zich op haar zwerftocht van de Hoge Venen naar West-Brabant maar één keer zien, met name toen ze op 22 mei 2024 in het centrum van Dilsen in Belgisch Limburg haar neus tegen het raam van een appartementsgebouw drukte, uitgerekend op de dag dat de bewoners hun vijftigste huwelijksverjaardag vierden. De beelden van de kat des huizes die vol ongeloof en met kromme rug vanachter het veilige glas naar de wolf staat te kijken, haalden alle media. 

Voor de volledigheid: wolf GW1625m, een mannetje van alpiene oorsprong dat jarenlang een territorium had in Noord-Brabant op de grens met Nederlands Limburg, is spoorloos sinds 9 juli 2023. 

Dat brengt het totaal voor Nederland op 11 gevestigde koppels en twee gevestigde solitaire wolven, dus 13 territoria en 24 gevestigde dieren in totaal. 

In tien van de elf roedels in Nederland is aangetoond dat er in 2024 welpen zijn geboren. In twee daarvan gebeurde dat voor het eerst. In totaal zijn er zeker 55 wolven geboren. Dat is het grootste aantal welpen sinds de terugkeer van de wolf. 

BIJ12 – de instantie die de monitoring van de wolven doet in opdracht van de twaalf provincies – schat dat er in het najaar van 2024 ongeveer 120 wolven waren in Nederland: 24 gevestigde wolven, 17-26 jaarlingen, 55-62 welpen en 8-12 zwervende wolven. Dat is op elk ogenblik een benaderend aantal, omdat niet van elke wolf duidelijk is of die nog leeft of dat die nog in Nederland is. Zo zijn zwervers vaak maar een paar weken, dagen of zelfs maar enkele uren in het land. 

BELGIE BLIJFT ACHTER In België wordt het totale aantal wolven geschat op een twintigtal: drie gevestigde wolven in Vlaanderen en drie roedels van pakweg 5-6 dieren elk in de Hoge Venen. Dat is belachelijk weinig als je weet dat zuidelijk België meer geschikt is dan Nederland en Vlaanderen samen.

De database van Welkom Wolf omvat inmiddels vele duizenden waarnemingen en andere gegevens van wolven, toch blijft het belangrijk om waarnemingen te melden. Heb je een wolf gezien, neem dan contact met het Meldpunt van Welkom Wolf via +32(0)495-32 53 30 of wolvenlandschapvzw.be