Huis Spaas, het meest authentieke 19e-eeuwse Teutenhuis van Noord-Limburg staat te koop. Vanaf 7 november kan er via
Biddit op geboden worden. Luk Van De Sijpe schetst alvast de geschiedenis van het gebouw en haar bewoners.
In Hamont-Achel zijn
zes Teutenhuizen als monument beschermd, 1 in Achel en 5 in Hamont.
Het Teutenhuis van Spaas op de markt in Hamont (Stad 21) is het meest authentieke Teutenhuis uit onze streek. Het werd ca 1880-1885 gebouwd door Alfons Spaas in een periode toen hij nog net actief was als Teut in de streek van Gouda.
Zoals veel andere Teuten liet hij de teutenhandel voor wat het was en verhuisde hij in 1888 definitief naar Hamont.
Daar richtte hij met zijn ‘zuur’ verdiende handelskapitaal een sigarenfabriek op. Het was een tijd waarin in heel Noord-Limburg veel geïnvesteerd werd in de oprichting en uitbating van de sigarennijverheid.
De teutenfamilie Spaas
De familie Spaas die vermoedelijk einde 17de eeuw vanuit Grote-Brogel naar Hamont trok, was onmiddellijk betrokken in de Hamontse Teutenhandel.
Samen met de families Claes en Ballings voerden zij textielhandel in de streek van Gouda, Harmelen, Woerden en Stolwijk.
De compagnie Claassen & C°, waartoe ook Spaas behoorde deed in de 18de en eerste helft van de 19de eeuw uitstekende zaken.
De vader van Alfons, Hendrik-Jan keerde reeds in 1853 terug naar Hamont en was de oprichter van de wasblekerij, later kaarsenfabriek Spaas.
Sigarenfabriek Alfons Spaas 1890
In 1890 richtte Alfons in de Achelpoort een sigarenfabriek op. Later beheerde zijn zoon Louis de fabriek, terwijl zijn andere zoon Antoine (1887-1973) de klanten bezocht.
Spaas leverde o.a. de (gedeponeerde) merken: ‘Storm’, ‘Koningspaar’, ‘Altior’ en ‘Dux’. Op zijn hoogtepunt waren er zo’n 40 werknemers in dienst.
De fabriek in de Achelpoort werd in 1913 heropgebouwd nadat de eerste fabriek door een brand verwoest werd. De productie werd in 1956 stopgezet, maar nog jaren nadien werd de grote voorraad aangeboden in de winkelruimte ten westen van het Teutenhuis. Dochter Mia Spaas was er de vaste verkoopster.
Drie generaties Spaas in het Teutenhuis (nr. 21)
Alfons (Alphonsus Antonius Theodorus) Spaas (1853-1942) en Maria Catharina Joosten (1856-1936) waren met hun 13 kinderen de eerste bewoners van het Teutenhuis. Hun zoon Louis Spaas (1892-1950) en Anna Maria Rosalia Joosten werden in 1940 de nieuwe eigenaars. Het huis werd nog eens met kinderen bewoond!
Uiteindelijk bleven Detta en Lily Spaas tot een goed jaar geleden de laatste bewoners van dit pand.
Woonhuis van de sigarenfabrikant Spaas-Joosten (1885)
Het woonhuis op de Markt (nr. 21) is een typisch herenhuis, strak en zeer symmetrisch. Een voorbeeld van een neoclassicistisch gebouw.
Het plattegrond op het gelijkvloers omvat centraal, van voordeur tot achterdeur en midden gang en eveneens op de eerste verdieping, met aan beide zijden twee ruime kamers met een hoog plafond.
Doordat het gezin Alfons Spaas-Joosten en nadien zijn zoon Louis Spaas-Joosten een groot gezin hadden werden de kamers op het eerste verdiep aangepast en werd een ruime achterbouw aan de zuidoostzijde toegevoegd.
Op de indrukwekkende zolder werden twee kamertjes in vlechtwerk en leem aangebouwd, dienstig als een slaapplaats voor dienstpersoneel.
Aan het oostelijke gedeelte van het huis werd op de benedenverdieping een textielwinkel aangebouwd. De deur in de zijgevel van het huis gaf toegang tot de winkel.
Het Teutenhuis Spaas heeft nooit verbouwingen ondergaan en is bijgevolg een uniek en volwaardig voorbeeld van een Teutenhuis in stadsstijl.
Om al deze redenen werd het huis door de Vlaamse overheid in 1996 als monument beschermd.
De tuin die nooit een bijzondere eigenschap vertoonde en die in 1996 omwille van haar ligging bij het huis ook beschermd werd is onlangs ontdaan van haar bescherming.
Uiteraard blijft het huis zelf, volkomen terecht, beschermd.
Nieuwe toekomst
Begin november 2024 wordt het huis openbaar verkocht. De erfgoedvereniging van Hamont vindt het jammer dat de stad Hamont-Achel, die de voorkeur had om het huis te kopen voor de gemeenschap, hier niet op is ingegaan.
Hopelijk gaat de nieuwe eigenaar dit pand in de toekomst een waardige plaats op de Markt en een nieuw en volwaardig leven bezorgen.
Foto boven: Het Teutenhuis Spaas
Foto onder links: De sigarenfabriek in de Achelpoort, afgebroken in 1990
Foto onder midden: Schitterend sigarenvignet Koningspaar
Foto onder rechts: Alfons Spaas en Maria Catharina Joosten oprichters van het teutenhuis op de Markt.
Luk Van De Sijpe