Het negatief effect van nachtelijke verlichting op gezondheid en biodiversiteit is groter dan gedacht. Dat blijkt uit een studie van experten die, op vraag van de vijf Vlaamse provincies, 1500 wetenschappelijke studies hebben onderzocht om een praktijkgids uit te werken voor lokale besturen. Die komt er omdat steden en gemeenten verplicht zijn om tegen 2030 om te schakelen naar ledverlichting. Samen met de vernieuwde ecologische duisternisbehoeftekaart moet de praktijkgids lokale besturen helpen om de juiste keuze te maken per regio en straat.
De blootstelling aan kunstlicht ’s avonds en ’s nachts heeft negatieve gevolgen voor onze slaap. ‘s Avonds stijgt de hoeveelheid slaaphormoon melatonine in ons bloed zodat we voelen dat het tijd is om te gaan slapen. ’s Nachts zorgt melatonine voor een goede nachtrust en herstelprocessen in het lichaam. Licht, en zeker blauw licht, verstoort de aanmaak van melatonine.
Wetenschappelijke studies tonen aan dat meer nachtelijke verlichting samengaat met meer voorschriften voor slaapmedicatie, een kortere slaapduur en ongenoegen over de slaapkwaliteit.
Studies tonen verder een mogelijk verhoogde kans op borstkanker aan voor mensen die in een gebied met veel – vooral blauwe - nachtverlichting wonen. Want melatonine zou ook eigenschappen bevatten die kanker tegengaan. De invloed op het melatonineniveau zorgt mogelijk ook voor meer kans op overgewicht en heeft een invloed op ons mentaal welbevinden.
Ook op dieren heeft nachtverlichting een effect. De voortplanting van glimwormen komt in gevaar omdat mannetjes de lichtsignalen van vrouwtjes niet opmerken. Vogels beginnen vroeger op de dag te zingen en leggen hun eieren vroeger in het seizoen wanneer er onvoldoende rupsen zijn om de kleintjes te voeden. Verlichte wegen vormen bovendien barrières in het landschap. Zo blijkt uit Fins onderzoek dat de rivierprik, een zeldzame vissoort die ook in België voorkomt, zijn trek stopt omwille van een verlichte brug boven zijn migratieroute.
Al deze voorbeelden maken duidelijk dat nachtverlichting een negatief effect heeft op de biodiversiteit en de mens. Maar niet alle types verlichting hebben hetzelfde effect en niet elke diersoort ondervindt dezelfde negatieve gevolgen.
Bovendien, zo blijkt meer en meer, is het voor lokale besturen belangrijk om ook rekening te houden met het veiligheidsgevoel van hun inwoners wanneer ze hun verlichtingsplan met nieuwe ledlampen uitdenken. Hoewel de geregistreerde criminaliteit in de Westerse samenleving sinds 2010 stevig is gedaald, ook in België, stijgt het onveiligheidsgevoel. Naast nachtverlichting zijn er ook andere oplossingen om het onveiligheidsgevoel weg te nemen: slimme verlichting, visuele hinderpalen of potentiële schuilplaatsen voor daders wegnemen door bomen en struiken te snoeien of banken te plaatsen voor meer sociale controle.
Daan Dekeukeleire van het INBO: “Er is geen ‘one-solution-fits-all’. Lokale besturen moeten verschillende factoren in overweging nemen om de juiste beslissing te maken bij de omschakeling naar ledverlichting. De belangrijkste vuistregels: in woongebieden de lichten dimmen of doven waar en wanneer het kan, zoveel mogelijk kiezen voor rood of amberkleurig licht en rekening houden met het veiligheidsgevoel van voetgangers en fietsers door ook andere maatregelen te nemen. In natuur- en buitengebieden moeten we dan weer zoveel mogelijk de duisternis behouden en donkere netwerken van beek- en riviervalleien creëren.”
Het is dus een hele uitdaging voor lokale besturen om om te schakelen naar ledverlichting. Een groep experten gaat daarom aan de slag met de bevindingen uit de studies en schrijft een praktijkgids uit met verlichtingstips voor lokale besturen. Ook de ecologische duisternisbehoeftekaart werd vernieuwd. Deze geeft de mogelijke impact van nachtelijke buitenverlichting op planten en dieren weer: hoe donkerder het gebied, hoe hoger de impact. Samen met de praktijkgids over de impact op veiligheid en criminaliteit kan een lokaal bestuur zo de keuzes voor verlichting afwegen. De praktijkgids zal eind 2023 beschikbaar zijn via de websites van de provincies.