Er komt voorlopig geen zandwinning op de Donderslagse Heide. Dat heeft Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir beslist. "Zandontginning daar zou het belangrijkste infiltratiegebied van Limburg nog verder verdrogen," zegt ze.
In de gebieden rond de Mangelbeek en de heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode daalden sinds de jaren 80 de grondwaterpeilen gemiddeld met 1 meter. Dat concludeert een nieuwe ecohydrologische studie van Natuur en Bos in opdracht van de minister. Uit peilmetingen werd bovendien vastgesteld dat ook de afgelopen jaren het grondwaterpeil verder daalde op en buiten het Schietveld van Houthalen-Helchteren. Het toelaten van zandontginning nabij het gebied zou die verdrogingstrend enkel verder versterken. Daarom trok Demir naar de Vlaamse regering om het lopende complex project voor de zandontginning van Donderslagheide stop te zetten.
“Het Schietveld van Houthalen-Helchteren en de omliggende gebieden zijn uiterst belangrijke infiltratiegebieden en als het ware de Hoge Venen van Vlaanderen. Die ‘spons’ nog meer uitdrogen door zandwinning zou onze waterbevoorrading in het gedrang brengen, bovenop de grote ontbossing en natuurwaardeverlies”, zegt Demir. Agentschap Natuur en Bos krijgt de opdracht een actieplan uit te werken om de sponswerking van het gebied de komende jaren te verbeteren.
Vlaanderen besliste in 2014 tot de opstart van het complex project ‘Donderslagheide’ dat zandontginning tot 250ha in het gebied mogelijk moest maken. De lokale besturen van Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek, die intussen samen de gemeente Oudsbergen vormen, steunden deze ontginning. Daarna volgden er echter geen politieke beslissingen meer. Kort na haar aantreden in 2019 maakte Vlaams minister Zuhal Demir duidelijk dat ze geen voorstander was van deze grootschalige zandwinning, zeker niet wanneer die ook eens een impact zou hebben die haaks staat op haar Blue Deal om de droogte tegen te gaan. Uit het nieuw ecohydrologisch onderzoek in het gebied blijkt duidelijk een negatieve impact van eventuele ontginning op Donderslag op het habitatgebied van venige heide op het Schietveld: tussen 2011 en 2015 verlaagden de grondwaterstanden rond de Laambeekvallei en Mangelbeekvallei, sinds 2016 daalt ook het grondwater in het centrale heidegebied en verder rond het brongebied van de Dommel. Uit peilmetingen werd ook vastgesteld dat gedurende de afgelopen jaren het grondwaterpeil daalde op en buiten het Schietveld. Dit heeft een negatieve invloed gehad op de aanwezige grondwaterafhankelijke natuur en ook de nabij actieve landbouwers voelen die gevolgen. Zandontginning in de omgeving zal leiden tot een verdere daling van de grondwatertafel met 2 à 20 cm en dus een ernstige negatieve impact hebben op de habitats van vochtige en venige heide op het Schietveld.
“Dat is bijzonder slecht nieuws. Het Schietveld van Houthalen-Helchteren is een uiterst belangrijk infiltratiegebied voor Vlaanderen, als het ware de Hoge Venen van Vlaanderen, en levert een belangrijke bijdrage aan de grondwateraanvulling op lange termijn van de diepere grondwaterlagen. Dit omwille van de hoogte en de grootte, gelegen op de waterscheiding tussen Maas- en Scheldebekken,” zegt Demir. De oorzaken liggen niet alleen bij de toegenomen drainering en grondwateronttrekkingen in het aangrenzende landbouwgebied en de gegraven grachten op het militair domein, maar zijn ook structureel ten gevolge van klimaatwijziging.
“Al deze feiten en daar bovenop het gebrekkige draagvlak voor grootschalige ontbossing en zandwinning in het gebied laten maar één goede beslissing toe. Dat wil zeggen dat we het planningsproces voor de zandontginning formeel stopzetten”, zegt Demir. “Het Schietveld van Houthalen-Helchteren en de omliggende gebieden zijn uiterst belangrijke infiltratiegebieden en als het ware de Hoge Venen van Vlaanderen. Die ‘spons’ nog meer uitdrogen door zandwinning zou onze waterbevoorrading in het gedrang brengen, bovenop de grote ontbossing en natuurwaardeverlies die ermee gepaard zou gaan. Vlaanderen heeft de voorbije 50 jaar al 75% van haar natte natuur vernietigd, we moeten er alles aan doen om dat in de toekomst niet te herhalen”.
De komende jaren zal bijgevolg sterk ingezet moeten worden op hydrologische maatregelen (dempen van grachten om afvoer tegen te gaan) én op sterk verhoogde infiltratie (verwijderen drainages, microreliëf en laagten herstellen). Het Agentschap Natuur en Bos krijgt de opdracht een actieplan uit te werken om de sponswerking van het gebied de komende jaren te verbeteren.
Vandaag beschikt Vlaanderen in de reeds bestemde ontginningsgebieden over een reserve van ca. 50,4 miljoen m³ fijne zanden en 33,1 miljoen m³ bouwzand. Op basis van de meest recente cijfers is er slechts een behoefte van 33,8 miljoen m³ fijne zanden voor de komende 25 jaar. Voor bouwzand zit alles nog steeds op schema om de Vlaamse doelstelling van 50% zelfvoorziening te benaderen, zeker als we meer inzetten op alternatieve circulaire materialen.