Zolang de kerk bestaat, en zeker toen er nog veel volk naar de kerkvieringen kwam, schreden rijzige mannen met een stevig postuur door de godshuizen om de orde te handhaven en stilte te bewaren. We hebben het over een kerkbaljuw die in de volksmond suisse werd genoemd en vandaag nog altijd zo bestaat. Ze droegen een uniform dat verwees naar dat van de Zwitserse Wachten die in het Vaticaan tot op vandaag het kleinste leger van de wereld vormen. Op hun hoofd droegen ze een steek, de omgekeerde Napoleonhoed. Ze liepen rond met een hellebaard, een steekwapen dat destijds gebruikt werd door de zo gevreesde Zwitserse huursoldaten. Op de bandelier die over hun schouder viel en waaraan een sabel hing stond kort maar krachtig waar de suisse voor stond: kerkpolitie, kerkwachter, eerbied in het huis van God of de naam van de kerk waar hij actief was.
Vandaag is de suisse een uitstervend ras. Je kan ze op de vingers van een hand tellen. In héél Vlaanderen en bij uitbreiding héél België doen nog vijf mannen dienst als suisse, onder wie twee in Limburg: in Hasselt en in Tongeren. In de eerste stad van het land is Tony Achtergael al 41 jaar onafgebroken de Pikman. Zo wordt de suisse in Tongeren genoemd. Daarbuiten weet men niet wie een Pikman is en wat hij doet. Om Tony en zijn collega’s te eren, uit respect voor hun eerbiedwaardige functie en om een stuk immaterieel erfgoed dat helemaal dreigt te verdwijnen in stand te houden, is er door Xavier Lenaers een project rond de Suisse opgezet.
Xavier: "Vooreerst brengen we een boek uit over de Suisse. Hierin treden we niet enkel in de voetsporen van de vroegere Suisses doorheen de eeuwen. Onder de naam Suisse zitten heel wat titels met dezelfde lading verscholen: een roededrager, deurwachter, kerkbewaarder, kerkbewaker, kerkwachter, kerkknecht, bedel, hondenslager, koerezel enz...Vervolgens houden we in de basiliek van Tongeren, van waaruit destijds het christendom zich hier verspreidde, een expositie met een klassieke en een interactieve invulling. Voor de kinderen houden we een speelse maar leerrijke expositie in de bibliotheek van de stad. Verder trekt tijdens de septemberkermis in Tongeren een processie door de straten van de binnenstad. Hieraan nemen de vijf nog actieve suisses in groot ornaat deel.
"De processie wordt voorafgegaan door de schutterij Sint-Martinus uit Voeren. Hun kostuums lijken verduiveld veel op die van de Zwitsers Wachten. Deze laatsten zijn ook nadrukkelijk aanwezig op de tentoonstelling en in het hierboven vermelde boek. De presentatie van het boek, de opening van de tentoonstelling en de processie vindt plaats op kermiszondag 14 september 2025. Het is nog veraf maar tegen dan moet er nog veel werk verzet worden. Zo doen we nu een oproep naar de mensen die thuis foto’s hebben van een suisse of die anekdotes en verhalen kennen over één of andere Suisse. Twee mailadressen om ze naartoe te sturen: stadsarciefstadtongeren.be of xavier.hlncompaqnet.be (een q en geen g in compaqnet). Het project is een mooi voorbeeld van samenwerking met het stadsbestuur, het kerkbestuur van de basiliek, de Vrienden van de Kersstal en het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig genootschap." (Foto Xavier Lenaers)