‘Uitgezonderd aangelanden’. Zo staat het op een blauw bord onder een verkeersbord dat aangeeft dat men de aangeduide weg niet mag inrijden.
‘Aangelanden’. Ik zoek het thuis op in de Van Dale. Het zijn mensen die land bezitten aan een weg, waterloop of dijk. Je bent aan een zekere waterloop aangeland. Het woord komt op mij conventioneel chic over; ik wilde bijna zeggen archaïsch. ‘Sauf riverains’, valt me in. Dat heb ik wel eens op een verkeersbord in Frankrijk zien staan. Ik stel me voor dat ergens in Brussel een Franstalige ambtenaar de opdracht heeft gekregen voor riverains een Vlaams woord te zoeken en hij heeft een Frans-Nederlands woorden boek bij de hand.
‘Tu es sûr, François?’ vraagt zijn chef. ‘Oui, chef c’est bien sûr et certain: aankelanden en Flamand.’ Een paraaf op het blaadje en allez-hop naar de verkeersbordendrukkerij. Klaar. Zo ongeveer. Ik heb het nog nooit uit iemands mond gehoord; spreektaal is het zeker niet. Het bord staat bij een onverharde weg langs het Maas-Scheldekanaal bij Lommel Barrier. Ik ben van de doorgaande weg afgedwaald en sta er met mijn fiets voor. Auto’s mogen er niet langs, ik op mijn fiets wel.
Lommel Barrier.
In 1790 besluiten de Staten van Holland en West-Friesland tot het oprichten van een ‘barrierhuis, tolkantoor, logement en afspanning voor diligentie- en postkoetsen, langs de kasseiweg 's Hertogenbosch - Luik.’ Zo staat het er echt. Ik probeer moeizaam een inscriptie op een grijze arduinen plaat te ontcijferen. Het was de tijd dat Lommel nog tot het gewest Noord-Brabant behoorde, Nederland dus. En op dit punt was de grens met het prinsbisdom Luik. Overpelt, dat vlak achter het barrierhuis ligt, behoorde tot dat andere land. Een barrier is een wegversperring; daar houdt men mensen en voertuigen tegen die verder willen. In het begin noemde men het ook wel de ‘Grootte Barreel’, maar dat betekent hetzelfde.
‘Rond “Het Barriershuis” ontstond het gehucht “Aen den grootte Barreel”. De eerste pachter en tolgaarder was Peter Aerts (1792 – 1801), die werd opgevolgd door Antoon Vandendungen (1803 – 1816), tevens postmeester van de keizerlijke paardenposterij. Napoleon hief het tolhuis op in 1808.’ Daarna werd het huis een grote boerderij, maar het bleef wel zijn naam behouden. Zo sterk zijn tradities. En Napoleon die vond al die tolheffingen tussen heerlijkheden en graafschappen maar onzin; hij maakt rigoureus een einde aan dat mercantilisme, zoals dat heette.
De grenzen zijn sedert 1830 – de onafhankelijkheid van België – heel anders getrokken.
Nu zit in het grote Barriershuis de bibliotheek en het archief van het erfgoed Lommel, de heemkundekring. Het wordt goed onderhouden en men kan er op zaterdagochtend vrij terecht voor een bezoek. Ga maar kijken: https://erfgoedlommel.be/ .
Nu ik deze verhalen schrijf, denk ik dat ik ook eens aan een bezoek toe ben.
In gesprekken en verhalen met en van oudere Lommelaars hoort men – soms met enig dédain – nog praten over ‘die Luksen’, de ‘Luiksen’, zijn die voorbij de barrier wonen. ‘D’r komt nog geen goede wind vandaan,’ wordt dan smalend geroepen. Luikse wind is ijzige oostenwind natuurlijk. Meisjes die voorheen met een jongen van over de barrier thuis kwamen, werden voor gek versleten. ‘Gij gaot ‘r toch ginne Lukse zuuken zeker!’
Nu wil het geval dat ikzelf ook ne Lukse ben – ik ben van Hamont en dat ligt wat verderop ook in het voormalige Luikse land - en ik zou me beledigd kunnen voelen als ze dat zo tegen mij zeggen. Ik sta er steeds versteld van dat dit na ruim tweehonderd jaar nóg leeft hier. De barrier heeft dus echt wat betekent.
Na 1830 – die van Lommel wilden zó graag bij België horen omdat ze in het Brabantse land toch maar een steeds vergeten uithoek waren – is Luyksgestel (de naam verraadt al dat zij
ook ‘Luksen’ zijn), geruild voor Lommel en sindsdien loopt de Nederlands-Belgische grens hier anders. Het is maar dat we weten waarvandaan we komen; dat daar geen misverstanden over bestaan! Later is hier het kanaal gegraven, niet zo heel ver van de nieuwe grens en dat bood ook wat duidelijke afbakening tussen die van ons en die aan de overkant daar.
Vanuit Lommel Barrier kom ik bij brug negen.
Bij het aanleggen van het kanaal zijn de bruggen en sluizen vanaf Lozen/Bocholt – dat is de aansluiting met de Zuid-Willemsvaart – genummerd. Brug negen is bekend geworden door een bloederig oorlogsverhaal, waarover mijn volgende verhaal zal gaan. Ik probeer er bij u de spanning in te houden.
© Willem Van Lit - 200920