Langs het (foto)wandelpad in Overpelt, vlak bij het Revalidatie- en MS-centrum, loopt momenteel een bijzondere reeks over ‘kwetsbaarheid’. Tussen de andere foto’s hangen drie grote panelen van sociaal fotografe Sabine Schrayen, afkomstig uit Peer, woonachtig in Meeuwen en al jaren actief in de Noord-Limburgse kunst- en fotografiewereld. Haar bijdrage vertrekt rechtstreeks uit haar eigen verhaal als borstkankerpatiënte – én uit de verhalen van lotgenoten.
“Het project is eigenlijk gegroeid in het kader van Lens op de Mens 2025”, vertelt Sabine. “Curator Carine Van Gerven en de gerenommeerde Nederlandse fotografe Carla Kogelman zochten mensen voor een traject rond sociale fotografie en kwetsbaarheid. Carine zei meteen: ‘Dat is iets voor jou.’ Ik moest wel even nadenken of ik het fysiek zou aankunnen na mijn kankerbehandeling, maar uiteindelijk dacht ik: wat heb ik te verliezen?”
Wat is sociale fotografie voor haar?
Sabine heeft het etiket ‘sociale fotografie’ nooit beperkt gezien tot één soort opdracht. Toen haar vader in een woonzorgcentrum terechtkwam, merkte ze hoe bewoners pasfoto’s nodig hadden, maar niet meer mobiel waren.
“Ik heb mij toen geëngageerd om naar hen toe te gaan en ter plekke foto’s te maken”, zegt ze. “Daar verdien je niets aan, dat is gewoon kostendekkend. Maar de waarde zit in het contact: tijd maken, een babbeltje slaan, niet op de klok kijken. Dat is sociale fotografie.”
Ook eerder volgde ze al een vrouw die het drukke leven hier achter zich liet en grotendeels naar Lapland trok, in een simpele, zelfgekozen levensstijl. Ze maakte er een fotoreeks van over anders leven, minder bezit, meer essentie – en hoe die visie jongeren prikkelt bij studiekeuze en levenskeuzes.
“Iedereen wordt zo hard gestuurd: wat economisch rendeert, wat ‘nut’ heeft. Zij liet zien dat het ook anders kan. Zulke verhalen trekken mij aan.”
Van labo naar lens
Voor ze fulltime fotografe werd, werkte Sabine twintig jaar in een medisch onderzoekslabo. Na sociale reorganisaties besliste ze het roer om te gooien en zich om te scholen tot fotografe.
In het begin waren het de klassieke opdrachten: gezinnen, communies, huwelijken…
“Ik heb dat ontzettend graag gedaan”, zegt ze. “Blijkbaar trok ik vooral mensen aan die een rustige fotograaf zochten, zeker voor kinderen. Ik kan toch niet anders zijn dan mezelf.”
Gaandeweg schoof ze op richting theater- en kunstfotografie en vrij werk in een kunstcollectief (B.R.O.N.). Minder de ‘perfecte gezinsfoto voor aan de muur’, meer ruimte voor eigen beeldtaal.
“Bij een familiereportage plooit ge u naar wat mensen willen – terecht. Maar in vrij werk kunt ge meer van uzelf kwijt. Vinden mensen dat niet mooi, dan is dat zo. Ik vind ook niet alles mooi op een expo.”
De mokerslag van de diagnose
In 2023 kreeg Sabine via het bevolkingsonderzoek de diagnose borstkanker. Ze voelde zich nochtans kerngezond.
“De openingszin van de gynaecoloog vergeet je nooit. De rest hoor je pas nadien. Het komt als een mokerslag. Ik had nog geen enkel signaal gekregen en toch was het heel ernstig.”
Chemo, operatie, bestralingen, immunotherapie en verdere therapieën: het hele traject kwam langs. Alsof dat nog niet genoeg was, kreeg haar man in dezelfde periode een hartstilstand, die hij gelukkig overleefde zonder hersenletsel.
“We hebben twee crashes gehad op korte tijd”, zegt ze. “Je komt erdoor, maar je lichaam en je leven zijn niet meer hetzelfde. Ik kan niet meer werken zoals de maatschappij dat verwacht. Tijdsdruk, grote opdrachten… dat lukt niet meer.”
Wat haar overeind hield, waren onder meer de camera en de natuur.
“In het ziekenhuis vroegen ze: ‘Wat helpt u om niet in dat dal te blijven?’ Bij mij was dat duidelijk: wandelen en fotograferen. De camera was een reden om toch buiten te komen.”
Kwetsbaarheid in drie panelen
Voor traject EXPO Kwetsbaarheid werkte Sabine aan een reeks in zwart-wit. Dat was een bewuste keuze:
“In zwart-wit komt de essentie meer naar boven. Kleur zou deze reeks een heel ander effect geven.”
Haar bijdrage bestaat uit drie grote panelen van 80 op 120 cm, waarop foto’s en korte teksten met elkaar verweven zijn.
· Paneel 1 vertrekt vanuit de diagnose: natuurfoto’s als metafoor voor de knak die je leven krijgt – maar ook voor de veerkracht en de kleine lichtpuntjes. De teksten zijn gebaseerd op haar eigen woorden en die van lotgenoten, die in samenwerking met een schrijver, Bart Van Puyenbroeck, werden omgevormd tot korte poëtische fragmenten.
· Paneel 2 toont portretten van lotgenoten in hun vertrouwde omgeving: bij familie, met huisdieren, in de natuur… Elk portret wordt gekoppeld aan een natuurfoto die iets verbeeldt van hun innerlijke proces. “Je ziet niet alleen wat de patiënt doormaakt”, zegt Sabine. “Ook de omgeving lijdt mee – partners, kinderen, ouders. Die worden vaak vergeten.”
· Paneel 3 draait rond een ogenschijnlijk eenvoudig beeld: een spinnenweb dat zij zag als een ruggengraat, een levenslijn. Fragiel en sterk tegelijk. Muziek, licht en schaduw lopen als motieven doorheen deze laatste reeks.
“Waar schaduw is, is ook licht”, vat Sabine samen. “Maar je moet de lichtpuntjes durven en kunnen zien, hoe schaars ze soms ook zijn.”
Kunst als gedeeld verhaal
De begeleide sessies met Carine Van Gerven, Carla Kogelman en de andere deelnemers bleken voor Sabine erg waardevol.
“Ik wist wat ik wilde – rond borstkanker werken – maar ik twijfelde over de vorm. Door de feedback in de groep kreeg ik structuur in mijn hoofd. Dat gaf rust in mijn chemobrein.”
Niet elke bezoeker leest de reeks op dezelfde manier en dat hoeft ook niet.
“Sommigen voelen het meteen, anderen niet. Dat is niet goed of fout. Kunst mag vragen oproepen. Wat mij raakt, is dat mensen soms hun eigen verhaal beginnen te vertellen na het zien van de foto’s. Dan weet je dat het ergens binnenkomt.”
Ze beseft dat ze met dit werk dichter bij de kunstenaar staat dan bij de klassieke beroepsfotograaf.
“Je verdient er je boterham niet mee”, lacht ze. “Maar hier klopt het voor mij wél inhoudelijk. Dit is de richting waar ik naartoe wil.”
Praktisch
De reeks van Sabine maakt deel uit van een groter project rond kwetsbaarheid met in totaal acht fotografen. De foto’s zijn te zien langs het bestaande ‘Wandelpad met Wielen’ in Overpelt en blijven minstens een jaar hangen, mogelijk tot aan de volgende editie van het fotofestival.
Wie het pad volgt, ontdekt niet alleen sterke beelden, maar ook stille verhalen over ziekte, veerkracht en menselijkheid. Sabine heeft maar één wens:
“Neem er even de tijd voor. Lees de teksten, praat erover met wie bij je is. Als er één iemand is die zich gezien voelt door deze beelden, dan was het de moeite waard.”
Marc Faes