Getuigenis van ontmoeting met de paus

Ik herinner me die regenachtige 13 maart 2013 rond de klok van 19u in de avond nog goed. Ineens verscheen daar een gewone man, ontdaan van alle pauselijke pracht en praal, maar rijk in zijn eenvoud. Zijn eerste woorden aan de wereld waren revolutionair: “Buona Sera” (Goedenavond). Nog nooit had een paus zich zo gepresenteerd aan de wereld. Ze zouden meteen de toon zetten voor het pontificaat van Franciscus. Hij liet het volk eerst in stilte voor hem bidden, want samen met dat volk wilde hij als herder op weg gaan. Een herder ‘die ruikt naar zijn kudde schapen’. Mens onder de mensen. Nooit een mens boven de mensen.

Paus Franciscus was een leider die de kerk meer dan ooit nodig had. Hij begreep heel goed dat het noodzakelijk was om als kerk naar buiten te treden, onder de mensen te zijn, om zo te kunnen evangeliseren. Vanaf het eerste moment van zijn pausverkiezing heeft hij ons voortdurend gewezen op de kerntaak van een christen: de naastenliefde, omzien naar de ander, in het bijzonder de meest kwetsbare. Als een echte Jezuïet sprak hij altijd in kernwoorden en beelden en hij gebruikte hierbij het beeld van de lift (de ander moeten we helpen optillen), door onze zichtbaarheid moeten we de onzichtbare zichtbaar maken. Hij wilde een arme kerk, een kerk voor de armen, maar ook een inclusieve kerk, waarin iedereen welkom was (“Todos”) en waar iedereen het waard was om een plaats aan de tafel te hebben. Op dit gebied is alles wat hij gedaan heeft revolutionair. Zijn eerste bezoek als paus was aan het Italiaanse Schiereiland Lampedusa. “Wie heeft er gehuild om deze mensen?”, was daar zijn confronterende vraag. “Wie ben ik om te oordelen?”, was dan weer zijn antwoord en tegelijkertijd geruststelling voor homoseksuelen. Mildheid, openheid, een luisterend oor, nooit veroordelend of afwijzend: het waren allen eigenschappen van de persoon Jorge Mario Bergoglio, de latere Paus Franciscus. Als kardinaal woonde hij al in een eenvoudig appartement, nam de metro en de bus en kookte zijn eigen maaltijden. Als paus woonde hij onder zijn mensen in het eenvoudige gastenverblijf Casa Santa Martha, nam hij een Fiat 500 om zich te verplaatsen en droeg hij gewoon zijn eigen zwarte broek om er niet uit te hoeven zien als “een ijsjesverkoper”. Hij ging naar arme wijken, waste de voeten van gevangenen en vrouwen, bezocht ouderen en zieken en raakte ze bovenal aan. Hij was de pastoor voor de hele wereld.

Niet altijd was ik het eens met zijn uitspraken. Denk maar aan de uitspraak na zijn prachtige bezoek aan België, waarin hij zei dat artsen die een abortus plegen “huurmoordenaars” zouden zijn. Maar boven dit alles was Paus Franciscus een leider die deze onrustige en harde wereld zo hard nodig had. Hij had ongelofelijk veel charisma, is altijd trouw gebleven aan zijn authentieke zelf, wilde altijd in dialoog gaan en kon ongelofelijk goed luisteren. Een paar seconden voordat ik hem deze zomer mocht ontmoeten legde ik zijn autobiografie weg (die ik wilde laten signeren) om gewoon met hem te kunnen spreken. Niet het materiële voorop stellen, maar het menselijke contact. Helemaal in de geest van Paus Franciscus en dit heeft hij dan ook ongelofelijk kunnen waarderen door meer dan vijf minuten met mij in het Italiaans te spreken.

Paus Franciscus heeft hervormd, heeft stevig de borstel door het Vaticaan en de kerk gehaald. Iets wat zo broodnodig was, maar waar zijn voorganger Benedictus XIV de kracht niet meer voor had. Hij heeft net als Franciscus van Assisi in de 12de eeuw de kerk ‘hersteld’ ("de kerk is een veldhospitaal") en heeft zo zijn naamgenoot meer dan ooit eer aan gedaan en heeft bij mij persoonlijk ontzettend veel interesse aangewakkerd in de katholieke kerk, het Vaticaan en religie in het algemeen. Hij heeft prachtige encyclieken nagelaten. Denk maar aan 'Laudato Si' (over het klimaat dat een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan het klimaatakkoord van Parijs) en 'Evangelii Gaudium' (De vreugde van het evangelie). Hij heeft gewerkt aan een synodale kerk om de toekomst van de kerk, waarvan hij zoveel hield, veilig te stellen. Onder andere heeft hij zo vrouwen kunnen benoemen op topposities in het Vaticaan.

Tot de laatste dag, tot de laatste snik, uitgerekend het hoogfeest van Pasen, heeft hij gewerkt. Nooit heeft hij vakantie genomen, ter bekrachtiging daarvan heeft hij zijn vakantieverblijf in Castel Gandolfo omgedoopt tot een museum. Het kenmerkt deze paus ten voeten uit. 

En ja, waarschijnlijk had Paus Franciscus misschien nog wel meer willen hervormen. En ja, misschien hadden wij hier in West-Europa op meer hervormingen gehoopt, maar hij heeft de weg vrijgemaakt voor zijn opvolger om deze weg verder te zetten en het prachtige dienstwerk dat hij verricht heeft af te maken. Wij moeten Paus Franciscus hier eeuwig voor danken.

In dit jubeljaar ‘Pelgrims van de hoop’ heeft Paus Franciscus ons een prachtig geschenk nagelaten. Zijn unieke autobiografie ‘Hoop’. Op het einde van dit boek haalt hij een prachtig gedicht aan van dichter Hikmet. Het is zijn wens voor de kerk, voor de toekomst, hij omschrijft zichzelf als een stap op die weg en tegelijkertijd zouden het dan ook zo zijn laatste woorden aan ons allen geweest kunnen zijn:

“Het mooiste is de zee die we nog nooit bevaren hebben, ons mooiste kind is nog niet opgegroeid, onze mooiste dagen zijn die die we nog niet beleefd hebben en het mooiste dat ik tegen je wil zeggen heb ik je nog niet gezegd. De wind van de Heilige Geest is nog niet gaan liggen. Goede reis, broeders en zusters!

Dierbare paus Franciscus, de wereld huilt vandaag bij het verlies van een groot en authentiek wereldleider. Dank voor alles wat je gedaan hebt voor de kerk, voor groten en kleinen, dank voor je gebaren, je symboliek, je menselijkheid en bovenal voor wie je was. Je was een geschenk voor de kerk en voor deze wereld. Zoals je altijd aan ons gevraagd hebt, vergeet de wereld niet voor jou te bidden.

Goede reis, Paus Franciscus! Grazie, grande Santo Padre!