Hoewel vrouwen vanaf de jaren zestig een steeds belangrijkere en meer zichtbare rol gingen spelen in de maatschappij, is dat niet terug te zien in de literatuur: de positie van vrouwelijke personages in romans blijft achter bij die van mannen. Dat blijkt uit kwantitatief onderzoek van letterkundige Roel Smeets van de Radboud Universiteit in Nijmegen, die algoritmes losliet op boeken uit de jaren 1960 en 2010.
Dankzij algoritmes die hij tijdens zijn promotietraject ontwikkelde kon Smeets een groot aantal boeken tegelijkertijd analyseren. ‘Die algoritmes lezen als het ware romans en bepalen hoe de personages in het verhaal zich tot elkaar verhouden,’ vertelt de universitair docent moderne literatuur en digitale cultuur. In zijn proefschrift uit 2020 bracht hij in kaart hoe bepaalde groepen mensen worden gerepresenteerd in de hedendaagse Nederlandstalige fictie. Daaruit bleek onder meer dat personages met verschillende opleidingsniveaus of culturele achtergronden minder contact met elkaar hebben dan met personages uit hun eigen groep.
In zijn nieuwe studie analyseerde de onderzoeker niet alleen de sociale verhoudingen in boeken, maar vergeleek hij die ook met de sociale werkelijkheid. Als een van de casussen bestudeerde hij de tweede en derde feministische golf. ‘Ik wilde achterhalen of die ontwikkelingen terug te zien zijn in de literatuur.’ De verhouding tussen boek en werkelijkheid is vaker onderzocht, maar niet vaak voor zo'n grote hoeveelheid romans.
De algoritmes stelden Smeets in staat om bijna 325 boeken uit de jaren zestig 1960 en 2010 te analyseren. ‘Dat lijkt weinig, maar het is voor de jaren 2010 al bijna veertig procent van alle romans die in een jaar verschijnen.' De letterkundige verwachtte dat de score voor vrouwelijke personages in 2010 hoger zou liggen dan in 1960. ‘Ik dacht dat vrouwen – in navolging van de emancipatiebeweging – een steeds groter aandeel in romans zouden krijgen. Maar die hypothese moest ik verwerpen. Het is tussen 1960 en 2010 niet erg opgeschoten met de emancipatie in romans. Over het algemeen is de man-vrouwratio bijvoorbeeld vrij constant: zo’n 70% van de personages is man, tegenover 30% vrouw. Daarnaast blijven vrouwelijke personages steeds in de marges van sociale netwerken in die romans opereren.'