Vanaf ± 1870 trokken heel wat (groot)industriëlen naar de Kempen. Bedrijven die ze elders moeilijk of niet meer konden of mochten oprichten, kregen ze in de Kempen nog wel vergund. De eerste van die investeerders vestigde zich in Arendonk, de tweede in Kaulille, de derde in Balen en de vierde in Herentals. Bijzonder: alle vier kwamen ze uit de explosievenproductie. Twee van hen hadden Franse roots, Cooppal was 100 % Belgisch. Achter nummer vier zat Engels kapitaal. Jef Vanbussel vat het samen:
De Franse ingenieur Joseph Marçais kreeg in 1872 de goedkeuring om in
Arendonk een dynamietfabriek op te richten. In 1880 stak het Belgische Cooppal zijn neus aan het venster. Op 23 december 1880 diende het bij het gemeentebestuur van
Kaulille zijn verzoek in ‘tot oprichting eener buskruitfabriek’. Op 22 juli 1881 had het bedrijf de toestemming van de Bestendige Deputatie beet. Cooppal werd op de hielen gezeten door de Franse Compagnie de la Forcite. Die kocht in
Balen in 1881 grond voor een explosievenfabriek. In 1887 werd met Engels kapitaal de Poudrerie d’Herentals, de Kruitfabriek van Herentals, opgericht.
En bijna had zich tussen de eerste en de tweede van het bovenstaande kwartet nog een speler uit dezelfde sector gewrongen. In het voorjaar van 1874 diende Oscar de Knijff-Demeurs uit Duffel bij de Elense gemeenteraad een verzoek tot de oprichting van een dynamietfabriek in. De Hasseltse krant ‘De Onafhankelijke’ vond dat maar niks. Ze moeide zich en gaf volop tegengas: “Wij vernemen dat men te Elen een dynamietfabriek wil oprichten. Alle belanghebbenden en bijzonder de gemeentelijke overheden van Elen, Rotem en Neeroeteren willen wij erop wijzen dat de oprichting van een dergelijke fabriek van de streek ten eeuwige dage een woestenij maakt en dat het een blijvend gevaar is voor alle omwonenden.”
En de Elense raad? Die schoot door het doemscenario van ‘De Onafhankelijke’ niet in een kramp. Wel boorde het bestuur in zijn zitting van 5 juni 1874 de Knijff-Demeurs het voornemen door de neus. Nog beschikbare gronden wilde het bestuur maximaal aan de eigen landbouwers en aan meerdere bedrijven laten toekomen. Met het nieuwe Elense station zouden die bedrijven Elen als vestigingsplaats wel zien zitten, zo werd geredeneerd. Over de afwijzing werd niet eens gestemd, wat in het bestuur unanimiteit over de beslissing doet vermoeden.
Met dank aan Raymond Driessen uit Elen voor zijn aanvullende info.
Bij de foto hierboven: elf fabrieken lagen aan de basis van de fusie PRB. Die hield tot 1990 stand en werd dan ‘midscheeps’ getroffen door Saddams superkanon, het wapen waarvoor het bedrijf ironisch genoeg zelf met een stuwingskruit aan het experimenteren was.
Jef Vanbussel